Ryksa Elżbieta. Piastówna na tronie Polski

     Poznaliśmy już Przemysła II i jego małżonkę, królewnę szwedzką Ryksę, dynastyczne małżeństwo, które połączyło szczere uczucie. Dziś chciałbym przedstawić dzieje ich jedynej córki. 

    Ryksa, jedyne dziecko przyszłego króla Przemysła II urodziła się 1 września 1288 roku w Poznaniu. Była pierwszą Polką, której datę urodzenia dokładnie odnotowano. Księżniczka szybko straciła matkę, nawet jeśli księżna Wielkopolski nie zmarła przy porodzie lub w połogu, opuściła ten świat najpóźniej 4 lata po narodzinach jedynaczki. Pierwsze lata dzieciństwa Ryksa spędziła najpewniej w klasztorze w Owińskach, gdzie przełożoną była siostra Przemysła II Anna. 

    Córki monarchów miały za zadanie korzystnie wyjść za mąż by zapewnić ojcom pożądane sojusze. Przemysł II również działał w myśl powyższej zasady. Chcąc w przyszłości przyłączyć do swego władztwa Pomorze Gdańskie, książę w 1291 roku zaręczył córkę z synem margrabiego brandenburskiego Albrechta III Ottonem. Warto dodać, że dwukrotnie owdowiały Przemysł zawierając trzecie małżeństwo poślubił Małgorzatę Brandenburską, starszą siostrę swego przyszłego zięcia. Władca do tego stopnia liczył na konflikt między dwiema liniami brandenburskiej dynastii i uniknięcia podboju Pomorza Gdańskiego przez zachodniego sąsiada.

    Przemysł II został zamordowany 8 lutego 1296 roku w Rogoźnie. Śmierć monarchy nastąpiła 7 miesięcy po koronacji królewskiej. Kilkuletnia królewna trafiła pod opiekę macochy, z którą wkrótce wyjechała do Brandenburgii, by wychowywać się wraz z narzeczonym Ottonem. Chłopiec zmarł jednak na przełomie lat 1298-1299.

    Ponieważ śmierć Przemysła II pozostawiła odnowione Królestwo Polskie bez męskiego dziedzica, o rękę jedynej córki zmarłego zabiegał ubiegający się o tron Polski władca Czech Wacław II.  Do koronacji Wacława w Gnieźnie, która odbyła się 25 lipca 1300 roku wystarczyła deklaracja zaręczyn z przyszłą królową. Same zaślubiny miały miejsce 26 maja 1303 roku w Pradze. Tego samego dnia Ryksa, która na życzenie małżonka przyjęła imię Elżbieta, została koronowana na królową Czech i Polski. Tutaj warto nadmienić, że Wacław II po przyjęciu korony polskiej wywiózł do Pragi insygnia królewskie, stąd intronizacja monarszej małżonki odbyła się nad Wełtawą. Związek Wacława II i Ryksy Elżbiety nie trwał jednak długo. Władca, który w chwili ślubu miał 32 lata prawdopodobnie chorował na gruźlicę i zmarł 15 czerwca 1305 roku, 5 dni po narodzinach córki Agnieszki.

    Na opuszczonych tronach zasiadł syn zmarłego z pierwszego małżeństwa, Wacław III. Nastoletni król został zamordowany już w następnym roku w Ołomuńcu, przygotowując się do stłumienia piastowskiego powstania przeciwko panowaniu Przemyślidów nad Wisłą.  

    Wraz ze śmiercią Wacława III do historii przeszła dynastia twórców czeskiej państwowości. O osierocone korony upomniał się szwagier zabitego monarchy, książę Karyntii Henryk. Tu jednak interweniował król Rzymsko-Niemiecki Albrecht I Habsburg, który traktując Czechy jako część I Rzeszy nadał koronę św. Wacława swojemu synowi Rudolfowi. Warunkiem objęcia władzy przez młodego Habsburga było jego małżeństwo z Ryksą Elżbietą.  Nastoletnia wdowa ponownie stanęła na  ślubnym kobiercu 16 października  1306 roku. Małżeństwo, choć podobno szczęśliwe, zakończyło się śmiercią Rudolfa w lipcu roku następnego. Para nie miała dzieci. W sporze o opróżniony tron Ryksa poparła brata zmarłego męża, Fryderyka Habsburga zwanego Pięknym. Ostatecznie jednak władzę odzyskał Henryk Karyncki, który jednak został ostatecznie obalony w 1310 roku, na korzyść Jana Luksemburskiego. Młody król poślubił córkę Wacława II z pierwszego małżeństwa Elżbietę, której wcześniej nie udało się poślubić Rudolfa Habsburga. Nawiasem mówiąc Elżbieta Przemyślidka serdecznie nie znosiła swojej macochy, której jak utrzymywali współcześni zazdrościła urody i inteligencji. 

    Sama Ryksa Elżbieta około roku 1310 zakochała się z wzajemnością w marszałku Królestwa Czech Henryku z Lipy. Ten wieloletni, bo trwający aż do śmierci marszałka ,(1329), związek nigdy nie zakończył się ślubem. Stało się tak dlatego, że w chwili rozpoczęcia romansu Henryk był wciąż żonaty, choć należy podkreślić, że wzmiankowany związek pozostawał w stanie faktycznej separacji. Ewentualne 3 zamążpójście Piastówny nie było na rękę także królowi Janowi, obawiającemu się zagrożenia swojej pozycji w przypadku poślubienia królowej -wdowy przez wpływowego i ambitnego Henryka. Wpływy i popularność Ryksy Elżbiety wśród poddanych dały o sobie znać w 1315 roku, gdy w wyniku zatargu z monarchą uwięziono Henryka z Lipy. Dawna władczyni stanowczo stanęła w obronie ukochanego, natomiast Jan Luksemburski, przestraszony groźbą nowej wojny domowej, ostatecznie uległ przywracając przeciwnikowi dawną pozycję.

       Królowa Polski i Czech była osobą wyczuloną na rozwój kultury. Dzięki majątkowi odziedziczonemu po obu mężach(zgodnie z umowami otrzymała łącznie 40000 grzywien srebra),  Ryksa ufundowała gotycki kościół św. Ducha w należącym do niej Hradcu, do dziś zwanym, na cześć właścicielki Hradec Kralove. Władczyni założyła również Skryptorium, w którym przepisywano i iluminowano czyli ozdabiano księgi.

    Ryksa Elżbieta zmarła 19 października 1335 roku. Została pochowana w obdarowywanym przez siebie klasztorze w Brnie, u boku ukochanego Henryka z Lipy. W pogrzebie uczestniczył Jan Luksemburski, który wkrótce ostatecznie wyrzekł się pretensji do władzy nad Polską, uznając panowanie Kazimierza Wielkiego.

    Czesi do dziś pamiętają o "Pięknej Polsce", jak nazywają Ryksę Elżbietę. Do dnia dzisiejszego w  Hradec Kralove odbywa się poświęcony królowej jarmark średniowieczny połączony z turniejem rycerskim. W roku 2020 do czeskich kin trafił film Richenza w reżyserii Lenki Dajčovej, z Karoliną Chvojkovą w roli Ryksy Elżbiety. Film jest dostępny w serwisie youtube z polskimi napisami. Władczyni występuje także w cyklu powieściowym Odrodzone Królestwo pióra Elżbiety Cherezińskiej. Zarówno film jak powieści serdecznie polecam.